Crnogorska sofra već nekoliko mjeseci pretresa dobro poznate probleme u domaćoj poljoprivredi – usitnjenost poljoprivrednih površina, iseljavanje iz ruralnih područja, neinformisanost poljoprivrednih proizvođača o inovativnim tehnologijama, visoki troškovi inputa i izazovan plasman outputa, čije cijene diktiraju monopolistički trgovački lanci, te značajna uvozna zavisnost u sektoru poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.
Istina, čudno je zamisliti crnogorskog farmera koji sjedi u kancelariji, u odijelu, gleda u ekran svog pametnog telefona i dobija podatke od dronova sa senzorima koji mu nadgledaju proizvodnju. Međutim, zar ovo nije idealna slika „crnogorske verzije“ bavljenja poljoprivredom?
Digitalizacija poljoprivrede podrazumijeva uvođenje savremenih informacionih tehnologija u poljoprivredi, s ciljem unapređenja sistema donošenja odluka kako bi smanjili upotrebu agrohemijskih sredstava, kvantitativno i kvalitativno povećali prinos biljnih usjeva, te smanjili kontaminaciju vazdušnih, vodnih i zemljišnih resursa u životnoj sredini.
Časopis Forbes je 2015. godinu označio kao godinu povećanja i rasprostranjenosti primjene različitih modela i tipova dronova u svim oblastima ljudske djelatnosti, dok poljoprivreda i šumarstvo učestvuju sa čak 75% u ukupnoj djelatnosti.
Nego, šta je zapravo dron?
Definicija ovih uređaja kaže da je to „daljinski kontrolisana letilica ili projektil“ ili „bespilotna letilica ili plovilo navođeno daljinskim upravljanjem“. Nazivaju se još i bespilotnim vazduhoplovnim sistemima ili bespilotnim vazdušnim vozilima. Zapravo, dron je svaka letilica koja ima sposobnost autonomnog, odnosno samostalnog leta, bez obzira da li je navođena GPS-om, senzorima ili optičkom tehnologijom.
Kada se dron koristi u oblasti poljoprivrede i šumarstva, tada ga nazivamo još i „agrodron“. Bespilotne letilice mogu preletjeti prostor od nekoliko desetina metara do više hiljada kilometara, dok se određene bešumne letilice mogu kretati i u zatvorenim prostorima.
Agrodronovi, uglavnom letilice tipa UAV, koje se najčešće koriste u poljoprivredi i šumarstvu, mogu se podijeliti na: HTOL (horizontalno polijetanje/slijetanje); VTOL (vertikalno polijetanje/slijetanje), hibridni modeli, heliving i drugi nekonvencionalni tipovi UAV letilica.
Dron se sastoji prvenstveno od GPS uređaja, digitalne kamere sa multispektralnim senzorima, dok su neki skuplji modeli letilica opremljeni i drugim senzorima (toplotni ili hiperspektralni), kao i radarima (3D radar, optički radar).
Iako je upotreba agrodronova aktuelna i rentabilna na velikim monokulturnim zasadima, kakvi su rijetki, pa čak i nepostojeći u Crnoj Gori, potencijal njihove upotrebe u ekstenzivnoj poljoprivredi, koja se oslanja na tradicionalne vrijednosti i autohtoni sortiment, te visok stepen agroekološkog biodiverziteta, ne smije biti zanemaren.
Brojne su agrotehničke aktivnosti u kojima agrodronovi mogu pomoći farmerima – od racionalne i precizne upotrebe pesticida (fungicida, insekticida, herbicida), adekvatne upotrebe mineralnih đubriva, detekcije intenziteta napada prouzrokovača bolesti i štetočina, identifikacije potrebnih količina i prenošenje vode za navodnjavanje, procjene prinosa (kvantitativne i kvalitativnae), procjene praćenja kretanja životinja na farmama, pametno čobanstvo i slično. Sve prikupljene podatke, agrodronovi mogu u najkraćem vremenskom roku poslati na povezani računar, mobilni telefon korisnika i slično.
Platforme koje služe za prikupljanje i obradu podataka koje su agrodronovi prikupili nam omogućavaju kreiranje detaljnih izvještaja o stanju parcela i usjeva, te praćenje razvoja biljnih vrsta, skeniranje reljefa terena, te provjeru rada mehanizacije. Agrodronovi su savjetodavne službe i moderni lovački psi, koji omogućavaju prikupljanje relevantnih podataka, a u krajnjem ostvarenje većih prinosa uz znatno manja ulaganja i utrošak inputa koji se mogu negativno odraziti na zemljišne, vodne i vazdušne resurse u životnoj sredini.
Napredne funkcije ovih uređaja odnose se i na ranu detekciju, a samim tim adekvatnu i blagovremenu prevenciju i mitigaciju poramećaja u razvoju biljaka, sprovođenje meliorativnih mjera, kao što su efikasno rješavanje problema sa dreniranjem i navodnjavanjem, te erozijom zemljišta, ali i ukazivanje i detekcija grešaka u radu mehanizacije. Agrodronovi se mogu koristiti još i za određivanje visine vegetacije (praćenje fenofaza), prebrojavanje biljaka (idealno za formiranje katastra voćnih usjeva), nadzor iz vazduha i detekcija neovlašćenog pristupa, otkrivanje štetočina, procjena prinosa i ušdeta resursa.
Let agrodrona može omogućiti dobijanje krupnih kadrova, ali i fotografija i tačna pozicija određene jedinke biljke kulture na kojoj je identifikovan potencijalni problem ili je opažena željena karakteristika. Naredni korak je kartiranje, odnosno kreiranje precizne digitalne slike proizvodne površine koja se danas može savršeno vizualizovati upotrebom geografsko informacionih sistema (GIS) u poljoprivredi.
Jedan od parametara koji se na ovaj način najčešće izračunava je NDVI indeks ili normalni indeks vegetacije. Ovaj parametar nastaje kao rezultat obrade fotografija u različitim talasnim dužinama sunčevog spektra i ima vrijednost razlike između intenziteta reflektovane talasne dužine svjetlosti na dvije različite frekvencije (VIS = vidljivi dio spektra, od 400 nm do 700 nm; NIR = infracrveni dio spektra, od 700 nm do 1300 nm), prema matematičkoj relaciji: NDVI = (NIR – VIS)/(NIR + VIS). Iz perspektive upravljanja navodnjavanjem zemljišta, neophodno je poznavanje dvije osnovne komponente za procjenu potreba za navodnjavanjem, i to evapotranspiracija (količina vode koju biljni usjev koristi) i trenutna vlaga u zemljištu (količina vode koja se zadržava u zoni biljnog korijena).
Upravo UAV letilice mogu dati vrijednost ovih komponenti i time pomoći u procjeni potreba za navodnjavanjem, kroz procjenu vodnog bilansa. Zatim, upotreba mineralnih đubriva (unošenje makro i/ili mikroelemenata) se može optimizovati korišćenjem UAV letilica, koje su opremljene odgovarajućim senzorima i termičkim kamerama. Informacije koje možemo očekivati su (ne)pravilno doziranje ishrane biljaka i opskrbljenost azotom, kao i drugim esencijalnim elementima za pravilan rast i razvoj biljnih usjeva.
Da li možemo govoriti o „preciznoj poljoprivredi“ u uvozno zavisnoj zemlji o većini poljoprivredno-prehrambenih namirnica, u zemlji čije su površine pod povrtarsko-ratarskim kulturama „statistička greška“ na svjetskoj mapi, dok je udio plantažnih voćnjaka i vinograda još uvijek veoma nizak u odnosu na tradicionalne, ekstenzivne zasade, te usitnjenost poljoprivrednih parcela značajna, a prosječna starost farmera visoka? Da, možemo!
Upravo mini bespilotne letilice mogu pomoći farmerima da prikupe brojne informacije, te da na osnovu toga racionalno raspolažu svim resursima i inputima, ali i poljoprivrednim servisima, savjetodavnim službama, naučno-istraživačkim jedinicima, udruženjima poljoprivrednih proizvođača, obrađivačima statističkih podataka.
Upotrebom agrodrona, može se pružiti adekvatan, blagovremen i udružen odgovor, uz istovremeno smanjenje troškova, kvantitativno i kvalitativno uvećanje prinosa, te rast profitabilnosti i rentabilnosti poljoprivredne proizvodnje.
Nepristupačni tereni, praćenje stanja poljoprivrednih kultura snimcima iz satelita ili aviona, kao i pregled prilikom obilaska terena vozilima ili pješice, do sada su bili osnovni načini pregleda lokacija. Ipak, ove metode su često vremenski ili prostorno ograničene, vrlo zavisne od vremenskih uslova, dok prikupljanje navedenih podataka, njihova obrada i analiza može znatno potrajati, uz postojanje opasnosti od subjektivne procjene posmatrane karakteristike.
Sve ovo dovodi do uvećanih troškova, do neizbježne štete na usjevima, do zagađenja životne sredine, do smanjenog sveukupnog prinosa, a u krajnjem i do pada profita.
Ipak, važno je znati da je upotreba dronova, kako u svijetu, tako i u Crnoj Gori, veoma striktno zakonski regulisana. Pravilnikom o uslovima za upotrebu sistema bespilotnih vazduhoplova i vazduhoplovnih modela, utvrđeni su uslovi za sigurnu upotrebu ovih letilica.
Klasifikacija vazduhoplova je izvršena u zavisnosti od mase, dok je područje letenja izdijeljeno na četiri klase. Svaki dron mora biti registrovan, u zavisnosti od tehničkih parametara (razvoj kinetičke energije, operativna masa, maksimalna brzina, maksimalni domet, maksimalna visina i slično), dok svaki dron mora imati svog registrovanog operatera za izvođenje letačkih operacija sistemima bespilotnih vazduhoplova. Za brojne lokacije, naročito urbana naselja, za preletanje je neophodno odobrenje Agencije za civilno vazduhoplovstvo. Upotreba agrodronova i dalje predstavlja zakonsku ili pravnu nedoumicu, s obzirom na brojne moguće zloupotrebe (kršenje prava na privatnost, ometanje vazdušnog saobraćaja, potencijalna opasnost i slično).
Dosadašnja upotreba dronova u crnogorskoj poljoprivredi vezana je za rad naučno-istraživačkih institucija, što je rezultialo prijavom dva patenta, jednog na nacionalnom i jednog na evropskom nivou. Međutim, našoj poljoprivredi je potreban napredak čiji će benefit direktno osjetiti farmer u svom selu.
Primjena koncepta precizne poljoprivrede nije rezervisana samo za velika gazdinstva, niti je riječ o tehnološkom konceptu koji zahtijeva skupu tehniku. Postoji pregršt agro-alata koji su dostupni svima, a mogu doprinijeti boljem gazdovanju. Zato je neophodna asistencija specijalizovanih timova koji bi bili zaduženi za prikupljanje i obradu podataka, te povezivanju proizvođača sa rezultatima, čija praktična primjena ne smije izostati.
Inovacije su nam potrebne da plodova zemlje bude što više i da su što ukusniji. Međutim, poljoprivreda bez čovjeka nikada neće biti moguća, jer ko bi na pazarni dan iznio sve plodove naše crne ljepotice?
